فرمانفرما پادشاه بی تاج
عبدالحسین میرزا فرمانفرما، نوه عباس میرزا و نایب‌السلطنه قدرتمند، لقب “پادشاه بی‌تاج” را با جاه‌طلبی‌های بی‌همتا به یدک کشید. او استاد شبکه‌سازی سیاسی بود: با ۸ همسر از خاندان‌های بانفوذ و ۳۶ فرزند، سلسله‌ای شخصی ساخت. ثروت افسانه‌ای‌اش از مالکیت ۲۴۰۰ روستا تا کنترل تجارت جنوب، او را به سایه‌سلطانی بی‌رقیب تبدیل کرد. حتی بدون تاج، حاکمیت مطلق در فارس و کرمانشاه را اعمال می‌کرد؛ از […]
عباس میرزا و ریشه های مشروطه در ایران
عباس میرزا، فرزند فتحعلی شاه، تنها یک فرمانده نظامی شکست‌خورده در برابر روس‌ها نبود. ریشه‌های مشروطه خواهی در ایران را می‌توان در تلاش‌های اصلاحی او جستجو کرد. شکست‌های پیاپی، چشمان او را به عقب‌ماندگی ایران باز کرد. او، پیشقراول نوسازی شد: ایجاد کارخانه‌های اسلحه‌سازی، اعزام نخستین گروه‌های دانشجوی ایرانی به اروپا، ترجمه کتاب‌های علمی و نظامی. این اقدامات، گرچه […]
تاریخ نفت ایران از هخامنشیان تا قاجار
قسمت اول: تاریخ نفت ایران از هخامنشیان تا قاجار قسمت دوم: مصدق و ملی شدن صنعت نفت تاریخ نفت ایران، سرشار از فرازونشیب و نقشی تعیین‌کننده است. کشف نفت در مسجدسلیمان (۱۹۰۸) توسط شرکت نفت انگلیس و ایران، طلوع عصر طلای سیاه در خاورمیانه را رقم زد. این اولین چاه نفت منطقه، ایران را به بازیگری جهانی تبدیل کرد، اما قراردادهای استعماری […]
معماران نظم ایلیاتی
نظم ایلیاتی در دوره سلجوقیان نقطه عطفی در سازماندهی عشایری ایران محسوب می‌شود. ساختار ایلیاتی سلجوقیان با ترکیب قواعد قبیله‌ای و فرمانروایی متمرکز، الگوی نوینی از مدیریت عشایر ارائه کرد. جدیت در رعایت سلسله مراتب ایل، شیوه تخصیص مراتع و تقسیم سهم ارتش ایلی، پایه ثبات سیاسی و اقتصادی قلمرو سلجوقی را بنیان نهاد. این […]
کمبوجیه دوم فاتح مصر و جانشین کوروش بزرگ
کمبوجیه دوم، وارث تاج و تخت پرآوازه کوروش بزرگ، نامی است که در تاریخ هخامنشی با طلای خورشید مصر و سردی شمشیر آمیخته. او که در سال ۵۲۵ پیش از میلاد، با ارتشی شکست‌ناپذیر، سرزمین فراعنه را به زیر پرچم شیر و خورشید کشاند، فاتحی بی‌رحم بود. اسناد تاریخی از چهره‌ای پیچیده حکایت می‌کنند؛ فرمانروایی […]
چنگیر و هجوم مغول ها
چنگیزخان و سربازان بی‌امان مغول، همچون توفانی آهنین، در قرن هفتم هجری بر ایران فرود آمدند. شهرهای شکوهمند یکی پس از دیگری تخریب شدند: خراسان غرقه در خون، نیشابور با خاک یکسان، ری و همدان در آتش. کتابخانه‌ها سوختند، قنات‌ها نابود شدند و دانشمندان قتل‌عام گردیدند. این یورش بی‌رحم تنها ویرانی فیزیکی نبود؛ ضربه‌ای مهلک بر پیکر تمدن ایرانی و اقتصاد پایدارش وارد کرد. هرچند خاکستر این حمله مغول، بذر تحولات بعدی (حتی در دوره ایلخانان) […]
ناصرالدین شاه قربانی یک ترور سیاسی
صبح ۱۱ اردیبهشت ۱۲۷۵ شمسی، ناصرالدین‌شاه قاجار در حرم عبدالعظیم قدم می‌زد که میرزا رضای کرمانی—روستایی خشمگین از ستم‌های درباریان سه گلوله به سینه‌اش شلیک کرد. شاه که ۵۰ سال سلطنت کرده بود، در خون غلتید و ضرب‌المثل “رفتی و ما موندیم و خاکِ بر سر” زاده شد! این ترور تنها یک سوءقصد نبود؛ انفجار خشمِ انباشته از فساد دربار، قحطی نان و اعدام سیدجمال‌الدین […]
تاریخچه تاسیس مدارس دخترانه در ایران
پیش از مشروطه، آموزش رسمی دختران در ایران تابویی شکست‌نخوردنی بود. جرقه‌های نخست را مدارس میسیونری و تلاش‌های جسورانه‌ای مانند مدرسه دوشیزگان بی‌بی خانم استرآبادی (۱۲۸۴ شمسی) زدند؛ نخستین شعله‌های آموزش سیستماتیک دختران. پس از مشروطه، قانون معارف ۱۲۹۰ راه را گشود و مدرسه ناموس در تبریز طلایه‌دار شد. اوج گیری در دوره رضاشاه رخ داد: سازمان پرورش افکار در ۱۳۱۷ و تأسیس دانشگاه تهران دروازه‌های دانش را گشود. هرچند پس از […]
تیمور لنگ سقوط حکومت مغول
قسمت اول: سقوط حکومت مغول قسمت دوم: ظهور امپراطوری تیموریان قسمت سوم: فرجام امپراطوری تیموریان تیمور لنگ، فاتح بزرگ آسیای مرکزی و بنیان‌گذار سلسله تیموریان، چهره‌ای بی‌بدیل در تاریخ جهان اسلام است. او با رهبری نظامی و شور انقلابی، قلمرو پهناوری از ایران تا هند را فتح کرد و شهرهایی چون سمرقند را به یکی […]
خلیج فارس و جزایر سه گانه
خلیج فارس، نگینی آبی در پهنه خاورمیانه است که با سابقه‌ای چند هزارساله نقش کلیدی در تجارت، گردشگری و اقتصاد منطقه ایفا می‌کند. سواحل شنی و مرجانی آن، جزایر زیبا همچون قشم و کیش، فرصت‌های منحصربه‌فرد تفریحی و غواصی را فراهم می‌آورند. ذخایر نفتی و منابع انرژی خلیج فارس، پتانسیل اقتصادی ایران را به طرز […]