ایرج میرزا صدای شعر دوره مشروطه
ایرج میرزا، شاعر پیشگام دوره مشروطه و نوسازی شعر فارسی، با طبع طنزآمیز، نقش برجستهای در تحولات ادبی ایران ایفا کرد. آثاری چون «عارفنامه»، «حیدر بابایه سلام» و «امیر بیقرار» نمایانگر ابتکار و نبوغ او در ترکیب موسیقی جمله و مضمون اجتماعی هستند. پرداختن او به موضوعاتی چون حقوق زنان، عدالت اجتماعی و انتقاد از […]
جنبش تنباکو و قرارداد رویتر
جنبش تنباکو یکی از نخستین قیامهای مدنی تاریخ معاصر ایران است که در اعتراض به قرارداد امتیاز تنباکو میان دولت قاجار و شرکت بریتانیایی در سال ۱۲۶۸ هجری شمسی شکل گرفت. این جنبش با فراخوان تحریم تنباکو به رهبری علما و مراجع تقلید از جمله میرزای شیرازی آغاز شد و واکنش گسترده مردم ایران […]
امیرکبیر قربانی یک اختلاف تاریخی
امیرکبیر، ستارهای درخشان و زودگذر در آسمان تاریک قاجار. صدراعظمی که اصلاحات شجاعانهاش، بنیانهای کهنه را لرزاند. او تنها یک سیاستمدار نبود؛ نوساز ایران بود. تأسیس دارالفنون (نخستین دانشگاه مدرن ایران)، سرکوب رشوهخواری، تقویت صنایع داخلی و اصلاح نظام مالیاتی، گوشهای از دستاوردهای بینظیر اوست. حتی انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه نیز از نوآوریهایش بود. اما دشمنان قدرتمند (درباریان و استعمارگران) تاب تحمل این مصلح بزرگ را نداشتند. سرانجام، قتل امیرکبیر در حمام فین کاشان، […]
فرمانفرما پادشاه بی تاج
عبدالحسین میرزا فرمانفرما، نوه عباس میرزا و نایبالسلطنه قدرتمند، لقب “پادشاه بیتاج” را با جاهطلبیهای بیهمتا به یدک کشید. او استاد شبکهسازی سیاسی بود: با ۸ همسر از خاندانهای بانفوذ و ۳۶ فرزند، سلسلهای شخصی ساخت. ثروت افسانهایاش از مالکیت ۲۴۰۰ روستا تا کنترل تجارت جنوب، او را به سایهسلطانی بیرقیب تبدیل کرد. حتی بدون تاج، حاکمیت مطلق در فارس و کرمانشاه را اعمال میکرد؛ از […]
عباس میرزا و ریشه های مشروطه در ایران
عباس میرزا، فرزند فتحعلی شاه، تنها یک فرمانده نظامی شکستخورده در برابر روسها نبود. ریشههای مشروطه خواهی در ایران را میتوان در تلاشهای اصلاحی او جستجو کرد. شکستهای پیاپی، چشمان او را به عقبماندگی ایران باز کرد. او، پیشقراول نوسازی شد: ایجاد کارخانههای اسلحهسازی، اعزام نخستین گروههای دانشجوی ایرانی به اروپا، ترجمه کتابهای علمی و نظامی. این اقدامات، گرچه […]
تاریخ نفت ایران از هخامنشیان تا قاجار
قسمت اول: تاریخ نفت ایران از هخامنشیان تا قاجار قسمت دوم: مصدق و ملی شدن صنعت نفت تاریخ نفت ایران، سرشار از فرازونشیب و نقشی تعیینکننده است. کشف نفت در مسجدسلیمان (۱۹۰۸) توسط شرکت نفت انگلیس و ایران، طلوع عصر طلای سیاه در خاورمیانه را رقم زد. این اولین چاه نفت منطقه، ایران را به بازیگری جهانی تبدیل کرد، اما قراردادهای استعماری […]
ناصرالدین شاه قربانی یک ترور سیاسی
صبح ۱۱ اردیبهشت ۱۲۷۵ شمسی، ناصرالدینشاه قاجار در حرم عبدالعظیم قدم میزد که میرزا رضای کرمانی—روستایی خشمگین از ستمهای درباریان سه گلوله به سینهاش شلیک کرد. شاه که ۵۰ سال سلطنت کرده بود، در خون غلتید و ضربالمثل “رفتی و ما موندیم و خاکِ بر سر” زاده شد! این ترور تنها یک سوءقصد نبود؛ انفجار خشمِ انباشته از فساد دربار، قحطی نان و اعدام سیدجمالالدین […]
تاریخچه تاسیس مدارس دخترانه در ایران
پیش از مشروطه، آموزش رسمی دختران در ایران تابویی شکستنخوردنی بود. جرقههای نخست را مدارس میسیونری و تلاشهای جسورانهای مانند مدرسه دوشیزگان بیبی خانم استرآبادی (۱۲۸۴ شمسی) زدند؛ نخستین شعلههای آموزش سیستماتیک دختران. پس از مشروطه، قانون معارف ۱۲۹۰ راه را گشود و مدرسه ناموس در تبریز طلایهدار شد. اوج گیری در دوره رضاشاه رخ داد: سازمان پرورش افکار در ۱۳۱۷ و تأسیس دانشگاه تهران دروازههای دانش را گشود. هرچند پس از […]
سردار اسعد بختیاری سردار فاتح تهران و پدر دمکراسی مدرن
سردار اسعد بختیاری، فاتح تهران و پدر دمکراسی مدرن ایران، نقشی تعیینکننده در انقلاب مشروطه ایفا کرد. او با شجاعت، رهبری عشایر بختیاری را بر عهده گرفت و در آستانه تغییرات سیاسی، اهمیتی تاریخی داشت. فتح تهران توسط این سردار شجاع، نقطه عطفی در ثبت حقوق مردم و تحقق حکومت قانون به شمار میآید. روحیه […]
چگونه عرب های ایران ارتش بریتانیا را شکست دادند؟
در دهههای ابتدایی قرن بیستم، عربهای جنوب ایران با شجاعت و اتحاد خود توانستند ارتش بریتانیا را در نبردهای محلی شکست دهند. مردان و زنان عرب خوزستان با شناخت دقیق از جغرافیا و استفاده از تاکتیکهای گریز و کمین، نیرویی فرسایشی را علیه نیروهای بیگانه ایجاد کردند. مقاومت پیگیر این مردم ریشهدار و انگیزه […]